اگر از بسياري دارو و درمان هايي كه از آزمايشگاه ها سر برآورده اند استفاده مي كنيم، اين امكان را بايد مديون موش ها و ديگر موجوداتي باشيم كه طي مراحل آزمايشگاهي و براي اطمينان از عملكرد درست يك فرآيند، تست هاي خطرناك و گاهي اوقات مرگبار ابتدا روي آنها انجام مي شود.

در حال حاضر براي انجام مرحله حيواني تست داروهاي جديد، پس از تزريق دارو به حيوان بيمار، آن را كشته و برش بافتي از حيوان صورت مي گيرد تا پس از انجام پاتولوژي، اثرات دارو بر بيمار بررسي شود. اما با استفاده از سيستم برش نگاري فلوئورسنت مولكولي، بدون نياز به برش بافتي مي توان به صورت موثرتري، بررسي هاي لازم را انجام داد و بسياري از بيماري ها از جمله سرطان را در همان ابتداي شكل گيري تشخيص داد.

دكتر مرجانه حجازي، مجري طرح ساخت سيستم برش نگاري فلوئورسنت مولكولي درباره مزاياي اين روش و امكاناتي كه اين دستگاه در اختيار محققان قرار مي دهد با ما گفت وگو كرده است.

برش نگاري مولكولي چيست و كاري كه شما انجام داده و از فلوئورسنت براي اين برش نگاري استفاده كرده ايد چه مزيت هايي در بردارد؟
روش برش نگاري، روشي براي تشخيص زودهنگام سرطان در سطح سلولي است. مزيت اين روش غيرتهاجمي بودن، كاربرد آسان، استفاده از پرتوهاي غيريونيزان و تشخيص ضايعات در حد سلولي است.

ايده اوليه توليد اين دستگاه از چه زماني شكل گرفت و در حال حاضر در چه مرحله اي قرار دارد؟
ايده اوليه اين دستگاه از پروژه هاي دانشجويي انجام شده در دانشگاه علوم پزشكي تهران شروع شد. سپس با انجام چند پروژه با گروه هاي مرتبط و كسب منابع مالي مناسب از مراجع ذي صلاح به مرحله تجاري سازي رسيد. من و همكارانم در شركت دانش بنيان تجهيزآفرينان پارسه وابسته به دانشگاه علوم پزشكي تهران موفق به ساخت سامانه تصويربرداري فلوئورسنت مولكولي مخصوص حيوانات كوچك شديم. در حال حاضر اين دستگاه براي استفاده در مراكز تحقيقاتي آماده است.

به طور كلي دستگاه هاي تصويربرداري فلوئورسنت نوري روش نويني است كه حدود سه يا چهار سال است كه در خارج از كشور به صورت تجاري مورد استفاده مراكز درماني و تحقيقاتي قرار گرفته است. در حال حاضر در آمريكا و اكثر كشور هاي اروپايي از روش فلوئورسنت مولكولي استفاده مي شود.

آيا استفاده از تصويربرداري مولكولي فقط به كاربردهاي پيش كلينيكي و تحقيقاتي محدود مي شود؟
اين سامانه به طور گسترده در تصويربرداري از حيوانات كوچك در حوزه بررسي نانوداروها، بررسي روش هاي درماني و تشخيص انواع سرطان ها در مرحله اوليه كاربرد دارد و هم اكنون به طور گسترده در صنعت داروسازي براي بررسي خصوصيات داروها و نانوداروها به كار مي رود. البته كاربرد اين دستگاه براي مراحل پيش كلينيكي و تحقيقاتي است.

استفاده از اين سيستم چه اثرات مثبتي مي تواند در تحقيق و درمان بيماري هاي مختلف داشته باشد؟
استفاده از اين دستگاه به بررسي دقيق تر دارو ها و پيگيري اثر گذاري روش هاي درماني جديد روي حيوان كوچك منجر مي شود. سپس با اين بررسي امكان تعميم نتايج به انسان فراهم مي شود. به اين ترتيب، هزينه درمان كاهش يافته و دقت روش هاي تشخيصي و درماني به مراتب افزايش مي يابد.

خطاي تشخيصي در اين روش چقدر است و اين ميزان خطا چقدر مي تواند نتايج بررسي ها را دچار اشكال كند؟ براي كاهش درصد خطا چه بايد كرد؟
حجازي: روش برش نگاري فلوئورسنت مولكولي روشي براي تشخيص زودهنگام سرطان در سطح سلولي است كه به طور حتم در آينده نزديك جزو نياز هاي اوليه صنايع دارويي و مراكز تحقيقاتي مرتبط قرار خواهد گرفت.

در اين دستگاه نانوذرات مورد نظر در بافت هاي هدف به طور اختصاصي تجمع مي كنند، بنابراين اين روش از دقت بسيار زيادي برخوردار است. به منظور بهبود دقت تشخيص، ساخت نانوذرات مناسب براي تجمع در ضايعات از اهميت زيادي برخوردار است.

اين دستگاه چگونه كار مي كند؟
در روش هاي معمول پس از تزريق نانوذره به حيوان و جهت بررسي اثرات آن، حيوان كشته مي شود تا بتوان نمونه برداري كرد.

نمونه هاي تهيه شده از بافت هدف به مراكز تشخيصي مربوط ارسال مي شود. به اين ترتيب امكان ارزيابي اثرات مورد نظر در بافت زنده از بين مي رود. در روش فلوئورسنت مولكولي حيوان كوچك در حين مطالعه فقط بيهوش است، بنابراين مطالعه مورد نظر در شرايط طبيعي صورت مي گيرد.

سيستم برش نگاري فلوئورسنت مولكولي چه اجزايي دارد و هر بخش چه امكان ويژه اي براي سيستم فراهم مي كند؟
اين دستگاه شامل سه ليزر، دوربين بسيار حساس، ساختار مكانيكي و الكترونيكي مناسب جهت تصويربرداري 360 درجه از حيوان كوچك است. بعلاوه، اين دستگاه شامل نرم افزار نوشته شده توسط متخصصان داخل كشور است كه امكان بررسي توزيع سه بعدي ماده فلوئورسنت در ضايعه مورد نظر را ميسر مي كند.

همچنين پرتو هاي ليزر امكان بررسي برد وسيعي از نانوذرات، مواد فلوئورسنت آلي، سلول ها و بافت هاي نشاندار را ميسر مي كند. بعلاوه ساختار مكانيكي و الكترونيكي منحصر به فرد اين دستگاه امكان بررسي اجزاي بدن حيوان را از جهات مختلف امكان پذير مي كند.

آينده اين سيستم ها را چگونه مي بينيد و چه كاربردهاي ديگري برايشان متصور هستيد؟
با توجه به اين كه روش فلوئورسنت مولكولي در دنيا بسيار جديد است و بتازگي كاربرد وسيعي در زمينه هاي مختلف پزشكي پيدا كرده است، به طور حتم در آينده نزديك جزو نياز هاي اوليه صنايع دارويي و مراكز تحقيقاتي مرتبط قرار خواهد گرفت. در حال حاضر، دستگاه طراحي شده قادر به بررسي عملكرد سلول ها و بافت هاست.

گروه تحقيقاتي سازنده دستگاه در حال تحقيق براي اضافه كردن اطلاعات آناتوميكي به اطلاعات عملكردي بافت هاي حيوان كوچك است. بنابر اين در آينده نزديك، امكان تشخيص ضايعات در مكان آناتوميك آنها نيز فراهم مي شود.